Suriye’deki iç savaşın (Devrimciler iç savaş tabirini sevmiyor, zulme karşı başkaldırı diyorlar) kökleri 2011 yılına kadar geri gitse de Esed rejiminin yıkılmasının temellerinin 2017’de Suriye’de oluşturulan İdlib Çatışmasızlık Bölgesi’nin kurulmasıyla atıldığı anlaşılıyor.
Türkiye İdlib genelinde oluşturduğu 12 askeri müşahede noktası ile alanda göğsünü siper ediyor ve Rusya ile yürüttüğü yakın diplomasi ile bölgeyi rejim tehditlerine karşı müdafaa altına alıyordu. Hatta, bu bölgeye yönelik rejim tehditlerine, göç dalgasını da gündeme getirerek, en üst seviyeden tehditkâr bildirilerle pürüz oluyordu. Türkiye’nin bölgeyi müdafaa titizliği çok sonra anlaşılacaktı. Plan büyüktü.
İdlib etrafında rejimle çatışmalar eksik olmasa da bölgede tüm silahlı fraksiyonlar bir ortaya getirilip 11 bakanlı ‘Kurtuluş Hükümeti’ kuruldu. Bununla da kalınmayıp askeri güçler birleştirilerek son operasyonlar öncesi ‘Askeri Harekât Dairesi’ ismini alacak ortak bir ‘operasyon odası’ oluşturdular.
Son dört yıldır İdlib’de mikro bir devlet tecrübesi yaşanıyordu. Yapılanlar yalnızca sivil bir idare oluşturmaktan ibaret değildi. Batı ile diyaloğa yer hazırlanmış, İdlib kapılarını herkese açmış, dünyaya kendilerini anlamaları fırsatı veriyordu. Heyetü Tahriruş Şam, DEAŞ ile, El-Kaide ile bağlarını koparmıştı, Suriyelileşmişti lakin önyargıları uzaktan silmesi mümkün değildi. Ziyaretlere kapı açarak önyargıları kırmayı amaçlıyorlardı.
İdlib ‘Kurtuluş Hükümeti’ silahları tek elde toplamış, ticareti inhisarına almış, azınlıklara yapılan haksızlıkların üzerine gitmeye başlamış, aşiretler ortasındaki sıkıntıları çözmüştü. Bölgede üniversite kuruluyor, eğitim veriliyor, ziraat yapılıyor, halkın refah düzeyi yükseltilmeye çalışılıyordu.
İdlib Hükümeti sivil hizmetleri ağırlaştırırken bir taraftan da savaşa hazırlık yapıyordu. Birinci planda silahlı fraksiyonlar ortak bir harekât dairesi ile bir ortaya getirilmiş ortak bir komuta merkezi kurulmuştu. Yani büyük savaş öncesi birlik sağlanmıştı.
Nitelikli askeri ögeler yetiştirmek için üniversite bünyesinde harp okulu açılmış, 2021 yılında özel kuvvetler oluşturulmuştu. Meskûn bölgelerde güvenlik misyonunu yerine getirecek polis gücü oluşturmak için polis fakültesi açılmıştı. Öteki taraftan, İHA ve SİHA üretimi dahil savunma üretimleri yapılmaya başlanmıştı. Daha da değerlisi güçlü bir askeri istihbarat oluşturulmuş ve rejim bölgelerinde faaliyete başlamıştı.
İdlib sivil idare deneyimi adeta bir örnek üzere geliştirilirken rejimin yıkılması için büyük savaşa da önemli bir hazırlık yapılıyordu.
Mevcut geçiş yönetimin Başkanı Ahmet Şara, Şam’ın ele geçirilmesi sonrasında bir gazeteciye verdiği röportajında büyük savaş için hazırlığın 2,5 yıl evvel başladığını, rejimi devirmek için 2 ila 6 ay ortasında bir vakit öngördüklerini açıklamıştı.
Savaş stratejilerinde kent içinde savaşmama ve de münasebetiyle kentler ve sivillere ziyan vermemeyi öngören bir planlama yapmışlardı.
İdlib içerisinde yapılan bu tüm sivil ve askeri hazırlıklara karşın, sonucunda Şam’ın düşmesi ile sonuçlanan bu yıldırım harekâtını iç ve dış etkenleri âlâ anlamadan çözmek biraz sıkıntı gözüküyor.
Suriyeli bir entelektüel bunu şöyle izah ediyor: ‘Dış güçlerin menfaatleri bizim menfaatlerimizle örtüştü, bundan istifade ettik.’
Esed rejiminin düşmesi sonrasında eski rejime yakın kaynakların açıkladığı bilgiler rejimin kendisine takviye veren ve ayakta kalmasını sağlayan hem Ruslar ve hem de İranlılarla münasebetlerinin problemli olduğuna işaret ediyor.
Beşşar Esed, Rusların Ukrayna savaşından ötürü dikkatlerini kendi bölgesine çevirmesi ve Türkiye ile masaya oturması taleplerini geri çevirmesiyle Rusları kendinden soğuttuğu üzere, Arap dünyasına açılımını güzel görmeyen ve kendisini ‘babasının kurulmasına ön ayak olduğu Direniş Ekseni’ne fazla sahip çıkmamakla’ suçlayan İran’la da ilgileri gerginleştirmişti.
Dolayısıyla, esasen yabancı güçlerin dayanağıyla ayakta duran Esed rejimi kendi ordusuna kalmıştı. Ancak, 11 günlük savaş ordunun kâğıttan kaplan olduğunu ortaya koydu.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ‘Halep kentinin 350 militan tarafından ele geçirildiğini, yaklaşık 30 bin hükümet askeri ve İran yanlısı birliğin hiçbir direniş göstermeden geri çekildiğini’ söylerken işte tam da buna işaret ediyordu.
Ordu savaşmamış ya da savaşamamıştı. Savaşın son merhalesi olan Şam’ın ya da ondan evvel stratejik değeri haiz bir kavşak noktası olan Humus’un düşmesinden sonra bozgun ve münasebetiyle moral bozukluğu nedeniyle ordunun savaşmaması, silah bırakması olağan üzere gözükse de yıldırım harekatının birinci ayağı olan Halep’te otuz bin uygun teçhizatlı asker ve Şii milisin direnmemesi ve Putin’in tabiri ile ‘Suriye hükümet birliklerinin, kelamda İran yanlısı milis güçleri ile birlikte savaşmadan geri çekilmesi, yalnızca karargahlarını havaya uçurup kaçması’ tuhaftı.
Suriye ordusunun savaşmaması Suriye’de çoğunlukla Esed’in halk üzere askeri de verdiği komik maaşlarla aç bırakmasına yorulsa da bu sırf bir sebep olabilir. Rus ve İran vekili güçlere, yabancı güçlere çok bağımlılık, motivasyon ve özgüven eksikliği de illaki rol oynamıştır.
Devrim güçlerinin (muhalifler kendilerini bu türlü tanımlıyorlar) süratli ilerlemesi ve verdiği birlik beraberlik, çoğulculuk ve kuşatıcılık iletilerini da yabana atmamak gerekir.
Ayrıca, Halep’in düşmesi ile, ruhsal savaş kapsamında Beşşar Esed’in kaçtığı propagandası da tesirli olmuş gözüküyor. Doğrudur, Halep düştüğü sırada Esed, Putin’le görüşmek üzere Moskova’dadır, lakin istediğini alamamış ve geri dönmüştür. Muhtemelen bu durum ‘Esed kaçtı’ dedikodularının sızdırılmasına ve tesirli bir silah üzere kullanılmasına yol açmıştır.
Binlerce askerin kitlesel olarak bir ricat halinde ve hatta elbiselerini yollarda çıkarıp firar etmesinin birkaç nedeni olabilir.
Öncelikle, ordu ögelerini irtibat manasında kör ve sağır yapabilecek bir seviyede elektronik harp devreye girmiş olabilir ki, Halep savaşında yalnızca dört özel kuvvet mensubunun Esed ordusunun operasyon karargahını bastığını, birliklerin ortasındaki irtibatı kestiği rivayetleri anlatılıyor. Bu da orduda büyük paniğe sebep olmuş olabilir. Bu panik dalgası ordunun öteki kentlerdeki ögelerini da etkileyerek, çözülmesini ve Şam’a kadar kentlerin birer domino taşı üzere peş peşe düşmesini getirmiş olabilir.
Bir öteki ve güçlü bir ihtimal ise Esed ordusundaki üst seviye subayların satın alınmış olma ihtimalidir.
Şam düşmesine düşmüş, rejim yıkılmasına yıkılmıştı lakin ne istikamete evrilecekti? Devrimciler süratli ilerlemeleri esnasında çoğulculuk, kapsayıcılık, birlik beraberlik iletileri vermişlerdi fakat bunu nasıl sağlayacaklardı, kelamlarına sadık kalacaklar mıydı? Ne tıp bir idare oluşturacaklar, kıymetli bir mezhebi, dini mozaiğe sahip Suriye’de oluşumları idaresine nasıl katacaklardı? Geçiş adaleti nasıl sağlanacak, öldürülen, hapsedilen, azap gören, yurt içi ve dışında göçe mecbur kalan milyonlarca şahsa nasıl adalet dağıtılacaktı?
Yani tam birçok bilinmeyeli denklem var önümüzde. Biz de Yeni Şafak olarak, hem bu sorulara karşılık aramak ve hem de Suriye’de neler olduğunu ve nereye gerçek yönlendiğini yerinde görmek ve okuyucularımıza ulaştırmak için kara yoluyla Suriye’ye hakikat yola çıktık.