Giyilebilir sıhhat teknolojileri alanındaki icatlarıyla dünyada isminden kelam ettiren Doç. Dr. Canan Dağdeviren 2024 TÜSEB Aziz Sancar Bilim Ödülü’ne layık görüldü.
Bu alanda ödül alan birinci bayan olan Doç. Dr. Dağdeviren, Massachusetts Institute of Technology’de (MIT) yürüttüğü son çalışmaları hakkında DHA’ya konuştu.
Sütyen biçiminde giyilebilen bir ultrason aygıtı geliştirerek göğüs kanserinin erken teşhisinde çığır açan Doç. Dr. Dağdeviren’in dünyada ilk olacak en yeni projesi ise, ağrı eşiğini ölçecek bir aygıt geliştirmek. Böylelikle bebeklerden konuşamayan hastalara, ağrı idaresi çok daha başarılı yapılabilecek, gereksiz ağrı kesici kullanımının da önüne geçilecek.
Harvard Üniversitesi’nin Genç Akademi üyeliğine seçilen birinci Türk, giyilebilir sıhhat teknolojisi alanındaki icatlarıyla Amerika’nın en itibarlı mecmualarından Forbes’un ’30 Yaş Altı Bilim İnsanı’ listesine girmeyi başaran tek Türk olan ve çalışmalarını Massachusetts Institute of Technology’de (MIT) yürüten Doç. Dr. Canan Dağdeviren, Sağlık Bakanlığı tarafından bu yıl 10’uncusu düzenlenen Türk Tıp Dünyası Kurultayı için İstanbul’daydı. Doç. Dr. Canan Dağdeviren, tıp fiziği, materyal bilimi ve biyomedikal aygıt teknolojileri alanındaki milletlerarası çalışmaları ve giyilebilir tıbbi aygıtlar alanında yaptığı çalışmaları nedeniyle 2024 TÜSEB Aziz Sancar Bilim Ödülü’ne layık görüldü. Bu alanda ödül alan birinci bayan bilim insanı olmayı başaran Fizik Mühendisi Doç. Dr. Dağdeviren, tıp dünyasında çığır açan keşifleriyle tanınıyor. Doç. Dr. Dağdeviren, giyilebilir ultrason aygıtı projesinin göğüs kanserinden sonra prostat, yumurtalık ve pankreas üzere geç teşhis edildiğinde ölümcül seyredebilen kanser cinsleri için de hayata geçirileceğini kaydetti. Giyilebilir ultrason sayesinde bedenden elde edilen bulgular yapay zeka yardımıyla işlenerek, kanser şimdi yatkınlık basamağında dahi teşhis edilebilecek.
‘TEDAVİLER BAYANLARA NAZARAN DİZAYN EDİLMEDİ’
Doç. Dr. Dağdeviren, kadınların yıllarca klinik araştırmalara dahil edilmediğini ve bu nedenle bayanlarda sık görülen pek çok hastalığın hala tam olarak anlaşılamadığını kaydederek neden öncelikle göğüs kanseri üzerinde çalışmaya başladığını anlattı. Doç. Dr. Dağdeviren, “Bir kadının kazandığı birinci ödül olması açısından benim için çok değerli bir ödül. 1993 yılına kadar bayanların klinik çalışmalarda olma mecburiliği olmamış ve bunun nedeninin de hormonlar olduğu söylenmiş. Göğüs kanseri bayanlar ortasında bir numaralı kanser tipi; ama hala anlaşılmamış bir kanser çeşidi. Onu geçin, günlük kullandığımız Kovid sırasında kullandığımız maskeler bayanlar için uygun bir maske değil. Siz bir bayan olarak onu kullandığınızda, ortada boşluklar kalıyor ve çok efektif bir biçimde kullanamıyorsunuz. Biz bunu yapay zeka kullanarak makalelerimizde göstermiştik. Biz kendi kümemizde eşit bayan ve eşit erkek üzerinde denemek için kelam verdik ve bunun için bir muahede imzaladık kendi öğrencilerimizle” dedi.
‘ULTRASONLU SÜTYEN 3 YILA HAZIR’
Yakın geçmişte büyük ilerleme sağlayan projelerinden birinin, göğüs kanserini erken teşhis etmek için geliştirdiği elektronik sütyen projesi olduğunu vurgulayan Doç. Dr. Dağdeviren, şu bilgileri verdi: “Bu proje şu anda insan denemeleri etabında devam ediyor. Bin hasta üzerinde deniyoruz. Bundan sonraki maksadımız, yaklaşık 3 yıl içinde bu aygıtın hayata geçmesi, şirketleşmesi ve muhtaçlığı olan beşerler tarafından kullanılabilmesi. Aslında, köylerde, uzak kentlerde yahut az gelişmiş ülkelerde bayanlar tarafından kullanılabilecek bir sistem haline dönüştürmeye çalışıyoruz. Bir telefondan bile daha ucuz hale getirmeye çalışıyoruz ki, her bayan ulaşabilsin ve bayanlar bu sistemi konutlarında kullanabilsinler hastaneye gitmeye bile gerek kalmaksızın” dedi.
‘HAYATTA KALMA MÜDDETİNİ YÜZDE 98’E ÇIKARACAK’
Elektronik sütyen ya da giyilebilir ultrasonla bilhassa ileri evredeyken teşhis alan ve hayatta kalma oranı yüzde 22’lerde olan hasta kümesinde, bu oranı yüzde 98’lere çıkarmayı planladıklarını da vurgulayan Doç. Dr. Dağdeviren, “İleri evrede teşhis edilmişse ve çoklukla de iki mamografi ortasında oluşmuş orta kanser (intervel) kansere yakalanan hastaların hayata tutunma olasılıkları maalesef çok düşük. Periyodik ölçümler ve bu aygıt sayesinde hayata tutunma mümkünlüğünü yüzde 98’lere kadar artırmayı planlıyoruz. Yalnızca o değil tıpkı vakitte kanser için harcanan paraların da yarıya düşeceğini öngörüyoruz. Yalnızca Amerika’da göğüs kanserinin teşhisi ve tedavisi için yılda 32 milyar dolar harcanıyor. Bu aygıtla birlikte bu harcamalar yüzde 50’lere kadar düşecek ve hem hastalar, hem devletler, hem de tabipler için çok büyük bir yarar sağlayacak bu” diye konuştu.
‘KANSERİ MİLİMETRİK BASAMAKTA YAKALIYOR’
Giyilebilir ultrason aygıtının bir başka evresinin da yumurtalık kanserinin anlaşılmasına yönelik olacağını belirten Doç. Dr. Dağdeviren, ayrıca prostat ya da pankreas üzere ulaşılması güç organlardaki kanserler için de kullanılabileceğini vurguladı. Çok işlevli bu aygıtın bedenin 12-15 santim derinliğine kadar tesir gösterebildiğini, ultrason dalgalarıyla bu derinliğe indikten sonra elde edilen imaj çözünürlüğünün de epey yüksek olduğunu kaydeden Doç. Dr. Dağdeviren, şu açıklamaları yaptı: “0.02 santimetre, yani birinci evre kanserin 10 kat daha küçük halini görebiliyoruz. Bizim teknolojimiz ultrason yani ses dalgaları üzerine ağırlaştığı için bedene rastgele bir ziyan vermiyor. Bir ziyan vermediği için, bir radyasyon olmadığı için de bu aleti çabucak hemen her gün kullanabiliyorsunuz. Bu verileri topladıkça, yapay zekayı da kullanarak bedeninizde var olan bir sorunun vakit içinde nasıl değiştiğini yahut 5 yıl 10 yıl sonra nerelerde olabileceğini öngörebilecek bir sistem haline getirmeye çalışıyoruz. Yani aslında yalnızca bir ultrason aygıtı değil, kullandığımız ve topladığımızda veride ikinci bir aygıt olacak. O veriyi kullanarak bedeninizin tedaviye hangi seviyede karşılık verdiğini, hangi ilaçların kâfi olup olmadığını, rastgele bir ilaç kullanıyorsanız bu ilacın işe yarayıp yaramadığını dahi anlayabileceğiz. Günlük elbisenizin iç çamaşırınızın bir modülü olacak giyeceksiniz ve ultrason dalgalarını kullanarak rastgele bir sorununuzun olup olmadığını anlayabileceksiniz.”
‘DÜNYADA BİRİNCİ OLACAK’
Dağdeviren’in bir sonraki adımı, giyilebilir ultrason aygıtını kullanarak yumurtalık kanserinin erken teşhisi için denemeler yapmak; lakin o dünyada eşi gibisi olmayan öbür bir çalışmaya daha hazırlanıyor. Ağrı eşiğini ölçmek için bir aygıt geliştirme projesi olduğunu da anlatan Doç. Dr. Dağdeviren, sözlerini şöyle noktaladı: “Ağrınız ne seviyede yahut ağrınızı yönetirken hangi ilaçları kullanmanın o kişi için daha güzel olup olamayacağını anlayacağımız bir sistem üzerinde çalışıyoruz. Bu, dünyada olmayan, hiç çalışılmamış bulunmamış bir aygıt olacak. Biz de şimdi araştırmalarını yapıyoruz. Ağrı eşiğinin ölçülmesi, hastaların konforlu bir hayat sürmesinin yanı sıra, kullandığımız ilaçların ölçüsünü regüle etmemize de yararlı olacak. Böylelikle fazla ilaç kullanımının önüne geçilecek yahut farklı ilaçları kombine yapıp ağrı idaremizi daha düzgün gerçekleştirmemizi sağlayacak bir sistem olacak. Bilhassa konuşamayan bebeklerde yahut konuşma zorluğu çeken bireylerde de çok yararlı olacağını düşünüyorum. Şu an aygıtın yeni yeni dizaynları yapılıyor, farklı materyalleri test ediyoruz.”
(DEMİRÖREN HABER AJANSI)