TÜSİAD Başkanı Orhan Turan, gelirin adil bölüşülmesi gerektiği bildirisini verdi.
Orhan Turan, “İkinci yüzyılımızda, herkesin, hiçbir ayrım gözetmeksizin kanun önünde eşitliği, hukukun üstünlüğü ve yargının bağımsızlığı tartışmalarını geride bırakmak istiyoruz. Tüm vatandaşların hakkının-hukukunun gözetildiğinden hiç kimsenin kuşku etmediği; bayanların, çocukların tacize, tecavüze, şiddete uğramalarına, küçük yaşta evliliklere hiçbir münasebetle göz yumulmadığı bir toplum hayalini, maalesef günümüzde hala korumak durumunda kalıyoruz” değerlendirmesini yaptı.
Turan, “Birinci yüzyılın başında Türkiye nüfus hareketleri ile sarsılmıştı; bugün de Türkiye dünyada en çok mülteci barındıran ülke. Göç sorunu, ekonomik ve toplumsal boyutlarının yanısıra, jeopolitik, siyasal ve demografik riskler taşıyor” dedi.
“Popülizme değil, uzun vadeli gayelere odaklanan”
Turan, coğrafik pozisyonu nedeniyle Türkiye’nin kritik kıymete sahip olan bir ülke olduğunu belirtti. TÜSİAD Başkanı, şu ifadeleri kullandı:
“Kayırmacılığın, yolsuzlukların, ahbap-çavuş kapitalizminin, kaynakların verimli alanlara değil, ferdî ilgiler üzerinden aktarılmasının ekonomik ilerlemeyi nasıl zayıflattığını, teori ve tarih, gözler önüne serer. Yüksek büyümenin reçetesi; global düzenle güzel entegrasyondan, kozmik normlara uygun yatırım ikliminden, muvaffakiyetin sırrının; adamını bulmak değil, yeterli bir iş fikri bulmak olduğu iş ortamından, duyum almanın değil, öngörülebilirliğin değerli olduğu bir piyasadan, deneysel değil, tecrübeye dayalı, popülizme değil, uzun vadeli gayelere odaklanan, kayırmacılığa değil, kurallara dayalı bir iktisat siyaseti anlayışından oluşur.”
Ankara’da düzenlenen TÜSİAD Yüksek İstişare Kurulu toplantısında konuşan Orhan Turan, şunları söyledi:
“Sayın Lider, pahalı Divan üyeleri ve TÜSİAD üyeleri, bedelli konuklar ve basın mensupları, Yılın bu son Yüksek İstişare Kurulu toplantısında hepinizi TÜSİAD Yönetim Kurulu ismine hürmet ve sevgiyle selamlıyorum. Yeni bir yıla girmenin heyecanı, bu sene her zamankinden daha yüksek. Zira 2023, cumhuriyetimizin yüzüncü yılı. Bir yüzyılı artta bırakmanın özgüveniyle, ikinci yüzyıla başlıyoruz. Pahalı konuklar, Çoklukla yeni bir yıla girerken, geçmiş yılın muhasebesini ortaya koyar, gelecek periyot için maksatları belirleyip, planlama yaparız. Lakin cumhuriyetimizin birinci yüzyılını geride bırakırken, daha uzun vadeli bir kıymetlendirme de yapmak gerekiyor. Bu açıdan, “Cumhuriyetin İkinci Yüzyılına Girerken” başlıklı panelimizi heyecanla bekliyorum.
Panelimizde yer alan kıymetli akademisyenlerimize, bugün bizimle oldukları için çok teşekkür ediyorum. Son aylarda Türkiye’nin farklı bölgelerinde katıldığım toplantılarda ve basın temaslarımda, aktüel ekonomik ve toplumsal sıkıntılarımızı ve tahlil tekliflerimizi, her fırsatta lisana getirdim. Yüksek enflasyon, finansman imkanlarının sıkışıklığı, sık değişen regülasyonların yarattığı badireler, güç arz güvenliği ve güç verimliliği, ihracattaki kan kaybı, büyümedeki yavaşlama, çalışma omurundaki problemler üzere, birçok yeni mevzuyla ilgili görüşlerimizi söz ettim. Tuncay Bey de konuşmasında, başta iktisat olmak üzere, aktüel durum değerlendirmesine kapsamlı biçimde yer verdi.
Ben de, bugünkü konuşmamda şu soruya odaklanmak istiyorum: 100 yıllık cumhuriyetimizin birikimleriyle adım atacağımız ikinci yüzyılımızdan ne bekliyoruz? Kıymetli konuklar, 2023’e girerken dünya, motamot 1923’teki üzere, bir dizi problemle boğuşuyor. Global tertip, bir defa daha önemli sınamalardan geçiyor. 1923’te ABD, dünyada önder pozisyonunu üstlenirken, 2023’te liderliği bir dizi tehdit altında. Birinci Dünya Savaşı öncesinde göçler tüm dünyayı etkiliyordu; bugün de o denli. Birinci yüzyılın başında Türkiye nüfus hareketleri ile sarsılmıştı; bugün de Türkiye dünyada en çok mülteci barındıran ülke. Göç sorunu, ekonomik ve toplumsal boyutlarının yanısıra, jeopolitik, siyasal ve demografik riskler taşıyor.
1918’de, İspanyol gribi milyonların vefatına yol açmıştı. İki yıldır ise covid virüsü dünyayı kasıp kavuruyor. Ondokuzuncu yüzyıla girerken, elektrik ve içten yanmalı motorlar ekonomik ve toplumsal hayatta ihtilal yaratıyordu. Bugün ise, dijital teknolojiler ve biyoteknoloji misal bir sürece yol açıyor. Nasıl ki, Cumhuriyetimiz; bir dizi karışıklık, belirsizlik, risk ve tehdit altındayken, her biri gelecek açısından yaşamsal kıymette tercihler yapılarak kurulduysa, bugün de, ikinci yüzyıla benzeri bir tablo altında giriyoruz. Kıymetli konuklar, Cumhuriyetimiz kurulurken yapılmış olan tercihlerden en belirleyici olanı, egemenliğe ilişkindi. İktidarın, halkın seçtiği şahıslar tarafından, ömür uzunluğu değil, sonlandırılmış bir müddet için ve mutlak değil, sonlandırılmış yetkilerle kullanıldığı, … cumhuriyet tercihi yapılmıştı.
Egemenlik; kamuya, yani hak ve özgürlüklerle donatılmış ve idareye katılma vazife ve sorumluluğuna sahip eşit yurttaşlardan oluşan topluma ilişkin olacaktı. Cumhuriyet kavramının kıymetli ve ayrılmaz bir kesimi olan laiklik, Türkiye Cumhuriyeti’nin de temelindeki en asli ögelerden birisi olmuştu. Ortadan geçen bir yüzyılda, siyasi sistemimizi, cumhuriyetin bu temel kıymetleri üzerinde ve demokratikleşme doğrultusunda uygunlaştırmak için çalıştık. Burada vakit geldi, çok önemli sıçramalar yaptık; vakit geldi, geriye düştük. Ülkeyi kuran ve otuz yıl boyunca tek başına yönetmiş olan parti, 1950’de ulusal iradenin farklı tecelli etmesi sonucunda iktidarı devretti. Böylelikle, demokratik olgunluğun iktidarın seçimle değişmesi olduğu, siyasi hayatımızın deneyimleri ortasına katılmış oldu. Darbeler, muhtıralar, post-modern darbeler ve darbe teşebbüslerinden aldığı yaralardan sonra, kozmik demokratik pahaları her seferinde yine inşa etme yollarını aradık.
Demokrasinin pahaları dediğimiz prensiplerin, aslında, binlerce yıllık insanlık deneyiminin birikimleri olduğu şuuruyla hareket ettik. Ve demokrasi tarihimiz boyunca, bütün iniş ve çıkışlarımızdan ders alarak, değerli bir birikime sahip olduk. İşte bu birikimden yararlanarak, ikinci yüzyılda cumhuriyet bedelleriyle demokratik pahaları bir ortada yükseltmeye hazırız. Bizler; Ferdi ve kolektif hak ve özgürlüklerin kıymetini de, çoğunluk kadar çoğulculuğu da, din ve vicdan özgürlüğünü de, devlet ve din işlerinin ayrılmasını da, tüm vatandaşların imtiyazsız eşitliğini de, neyin kamu faydasına olduğunun, toplumun eşit vatandaşlarına ilişkin bir karar olduğunu da biliyoruz. Demokratik bir cumhuriyetin; toplumsal cinsiyet, inanç konusundaki ferdi tercih, etnik kimlik ve gibisi bahislerde hiçbir ayrım yapmadan, tüm vatandaşların eşit hak ve özgürlüklere sahip olduğu, bir toplum sistemini temel aldığının şuurundayız.
İkinci yüzyılımızda, herkesin, hiçbir ayrım gözetmeksizin kanun önünde eşitliği, hukukun üstünlüğü ve yargının bağımsızlığı tartışmalarını geride bırakmak istiyoruz. Tüm vatandaşların hakkının-hukukunun gözetildiğinden hiç kimsenin kuşku etmediği; bayanların, çocukların tacize, tecavüze, şiddete uğramalarına, küçük yaşta evliliklere hiçbir münasebetle göz yumulmadığı bir toplum hayalini, maalesef günümüzde hala korumak durumunda kalıyoruz. Bedelli konuklar, Ülke olarak büyük ülkülerimiz var. Ancak bu büyük ülkülerin, bireyi aşan ve ezen boyutunun yol açabileceği risklerin de farkındayız.
Bu nedenle bireyi devlet karşısında güçlendirmenin ve bireyi topluma ve devlete ezdirmemenin gerekli olduğunu da biliyoruz. Devleti güçlü kılarken, insan haklarını, özgürlükleri, katılımcılığı ve çoğulculuğu da güçlendirmeyi akılda tutmalıyız. Ülkemizi milletlerarası arenada büyük ve güçlü kılmanın yolunun; adil, şefkatli ve gücün paylaşıldığı bir devlet yapısından geçtiğini hatırlamalıyız. Kıymetli konuklar, 1923’te yeni devletin kuruluşunda, global sistemdeki yerimize ait de bir tercih yapılmıştı. Bu tercih her şeyden evvel tam bağımsızlıktı. Dış siyasete yaklaşımı, bağımsızlığın korunması ve güçlendirilmesi şekillendiriyordu. Fakat bağımsızlık, kozmik kurallara dayalı liberal demokratik dünya tertibinin eşit ve saygın bir üyesi olmak çerçevesinde değerlendiriliyordu. Bu yüzden Batıya karşı yapılan kurtuluş uğraşı, batıdan kopmakla sonuçlanmamıştı.
Bugün, dünya sistemi bir yüzyıl öncesinden bir oldukça farklı. Global iyilik için işbirliği gerektiren; demokratik, ekonomik, teknolojik, ekolojik, sıhhat, güç, göç üzere alanların her biri, jeopolitik rekabetin kıskacı altında. Coğrafik pozisyonu gereği Türkiye, kritik ehemmiyete sahip az sayıda ülkeden birisi. Global gelişmelere nasıl karşılık vereceğimiz, alış-veriş anlayışının yerine prensipler ve kurallar üzerinde yükselen bir dış politikayı nasıl oluşturacağımız, ulusal güvenlik tasalarını gözetirken, dostlukları derinleştirip düşmanlıkları nasıl azaltacağımız, ülkemizin refahını ve ilerlemesini başa koyarken, memleketler arası sistemin dizaynına nasıl katkı yapacağımız, ikinci yüzyılımızın şekillenmesinde ehemmiyet taşıyacak.
Ülkemizin coğrafik konumlanışı da, tarihi çağdaşlaşma çizgisi de, bugün, transatlantik ittifak ve AB ile cisimleşen çağdaş dünyanın bir modülü olma doğrultusundadır. Bu durum, demokratik ülkeler topluluğunun eşit bir üyesi olma iradesi ile örtüşüyor. Avrupa Kurulu, NATO üyeliği, AB iştirak hedefi ve gümrük birliği hususları, daima bu esaslı anlayışın doğal sonuçlarıdır. Uzun vadeli çıkarları söz eden bu pozisyon, önümüzdeki devirde de iç siyasetteki dinamiklere feda edilmemeli. Bu bağlamda AB ile bağlantıların göç eksenli alışveriş bağından kurtarılarak, tekrar bir ilerleme çıpası haline gelmesi mecburidir.
Önümüzdeki şiddetli jeopolitik süreci muvaffakiyetle yönetebilmek için ülkemizin dış politikayı, demokrasiyi ve ekonomik gelişmeyi bir ortada ve birbirini destekleyecek biçimde ele alması gerekiyor. Zira Mustafa Kemal Atatürk’ün dediği üzere ‘ekonomisi zayıf bir millet fakirlik ve yoksulluktan kurtulamaz; toplumsal ve siyasal felâketlerden yakasını kurtaramaz. Memleketin idaresindeki muvaffakiyet da ekonomisindeki çıkarların derecesiyle orantılı olur.’
Değerli konuklar, Hiç elbet, üniversal kurallar ve değerler üzerine kurulu liberal demokratik dünya nizamının bir kesimi olmak ve güçlü demokratik kurumların mevcudiyeti, ekonomik ilerlemenin şartları açısından belirleyici olacak.
Cumhuriyetimizin birinci yüzyılı, iç ve dış siyasetin iktisat üzerindeki tesirini bariz biçimde ortaya koyar. Kayırmacılığın, yolsuzlukların, ahbap-çavuş kapitalizminin, kaynakların verimli alanlara değil, şahsî alakalar üzerinden aktarılmasının ekonomik ilerlemeyi nasıl zayıflattığını, teori ve tarih, gözler önüne serer. Yüksek büyümenin reçetesi; global düzenle uygun entegrasyondan, kozmik normlara uygun yatırım ikliminden, muvaffakiyetin sırrının; adamını bulmak değil, güzel bir iş fikri bulmak olduğu iş ortamından, duyum almanın değil, öngörülebilirliğin değerli olduğu bir piyasadan, deneysel değil, tecrübeye dayalı, popülizme değil, uzun vadeli gayelere odaklanan, kayırmacılığa değil, kurallara dayalı bir iktisat siyaseti anlayışından oluşur.
Cumhuriyet tarihimiz boyunca bu anlayışın hâkim olduğu periyotlarda, kişi başına gelir artışımız hızlandı; bu anlayıştan uzaklaştığımızda ise, memleketler arası refah karşılaştırmalarında daima geriye düştük. Bedelli konuklar, Büyümeyi hızlandırmak ve refah düzeyini artırmak maksatlarına ikinci yüzyılda ulaşabilmek, kurum ve kuralları uygun belirleyip, piyasa ve kamu faydasını düzgün dengeleyince, hiç de sıkıntı olmayacak. Lakin geçmişten farklı olarak, yirmibirinci yüzyıla, dikkate almamız gereken çok değerli bir hususla giriyoruz: artık yalnızca nasıl büyüyeceğimize değil, ekolojik dengeyi de gözeten bir büyümeyi nasıl sağlayacağımıza dikkat etmeliyiz. İklim değişikliğinin tesirlerini her geçen gün, daha da artan şiddette ve sıklıkta hissediyoruz. Mevcut üretim ve tüketim alışkanlıklarının yarattığı çevresel riskler ve azalan kaynaklar data alındığında, ekonomik büyüme modelimizi, sürdürülebilirlik ekseninde tekrar kurgulamalıyız.
Bu süreç yatırım, istihdam, rekabet gücü, ekonomik istikrar ve refah üzerinde kıymetli tesirler de yaratacak. Kıymetli konuklar, İkinci yüzyılın temel hususlarından birisi de gelirin daha adil bölüşümü olmalı. Cumhuriyet kurulduğunda İstanbul ile Anadolu ortasında her açıdan çok derin gelişmişlik uçurumları vardı. Ortadan geçen yüzyıl içinde, gelir düzeyi her yerde arttı; Anadolu’nun her yerinde gelişme sürat kazandı lakin eşitsizlikler azalmadı. Bölgeler, nüfus dilimleri ve işteki durum itibariyle refah farklılıkları, toplumu bölen ve kutuplaştıran öbür ögelerin yanına, ek bir öge olarak eklendi. 1923 Türkiye’sinin Osmanlı’dan devraldığı en zayıf miras, tahminen de, bilim ve eğitimdi.
Bu yüzden, genç cumhuriyetin medeniyet projesinin en büyük ayaklarından birisi eğitim, bilim ve kültür alanlarındaki atılım gayretiydi. Maalesef, bu atılımın devamını getirmekte çok başarılı olamadık. Niteliğin nicelikten daha kıymetli olduğunu unuttuk. Anaokulundan yükseköğrenime kadar eğitimin her kademesinde, kalite, erişim, yönetişim sıkıntıları yaşıyoruz. Eğitimdeki problemlere ilaveten, Ar-Ge faaliyetlerine ayrılan kaynaklar görece yetersiz, kaynakların kullanımı da verimli değil. Eğitim ve bilimde, Ar-Ge’de yaşanan bu meselelerin sonucunu, patent ve buluş sayılarında düşüklük, üretimin düşük ve orta teknolojili alanlarda kilitlenmesi, iş dünyasının aradığı maharetlere sahip işgücü bulamaması, üniversite mezunu gençlerin okudukları kısımla ilgili işlerde istihdam edilememeleri üzere, bir dizi alanda görüyoruz.
Oysa iktisadın bugünkü performansını belirleyen verimlilik için de, bir sonraki devri belirleyecek olan teknolojik ilerleme için de, temel belirleyici eğitim ve bilim. Bu alanlardaki meseleler, kaçınılmaz olarak gelecek devirlerde ekonomik performansı daraltacak. İşte, geçen yılki ‘Yeni Bir Anlayışla Geleceği İnşa’ çalışmamızda bu yüzden insan, bilim ve kurumlar demiştik. Bilime ve beşere yatırımın sonuçlarını lakin uzun vadede görebiliriz. Bu nedenle, kısa vadede makroekonomik istikrarsızlık meselesini çözerken, eş anlı olarak da, bu alanlara yatırım yapmaya ve bu alanlardaki kurumsal yapıları en yanlışsız biçimde kurmaya başlamamız gerekiyor. Unutmayalım ki; uzun vade, kısa vadelerin toplamından oluşur. O özlediğimiz gelecek için bugünden atılması gereken adımları atmazsak, o gelecek hiçbir vakit gelmeyecek. Gençlerimizin, yeni kuşaklarımızın, potansiyellerini ve hayallerini bu topraklarda hayata geçirmeleri için gerekli iklimi yaratmak, hepimizin sorumluluğu.
Değerli konuklar; TÜSİAD olarak biz, Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılında Müreffeh, Toplumsal refahın adil biçimde dağıldığı, Fırsat eşitliğini ve insani kalkınmasını sağlamış, Hukukun üstün olduğu, İnsan haklarına eksiksiz biçimde, amasız-fakatsız riayet eden, Kadın-erkek eşitliğini her alanda hayata geçirmiş, Demokrasiyi bir hayat stili haline getirmiş, katılımcılığı ve çoğulculuğu özümsemiş, Üretim ve tüketim standartlarıyla tabiata ziyan vermeyen, Etrafla uyumlu, Dijital ve yeşil dönüşümü başarmış, Bilimsel bilgi üretiminde, kozmik standartları yakalamış, Avrupa Birliği entegrasyonunu sağlamış, Gelişmiş, saygın, adil ve çevreci bir Türkiye hayal ediyoruz.
TÜSİAD olarak bu hayalin gerçekleşmesine katkı sağlamak için, yüzüncü yılımızda yeni bir proje başlatıyoruz. Cumhuriyetin kuruluşunda lokal toplumsal dinamiklerin katkısından ve katılımcılığından hareketle, cumhuriyetin kurucu ögelerinden olan mahallî kongrelerden ilham alarak, demokrasinin faziletinin çoğunluk kararından değil, çoğulculuktan geldiğinin farkında olarak, cumhuriyetin, toplumun tüm vatandaşlarının eşit katılımı üzerine kurulu olduğunu hatırlayarak, cumhuriyet tarihi boyunca reformculuğun devletteki değerini ve toplumdaki karşılığını bilerek, ‘şimdi söylemek değil, söyleşmek zamanı’ diyoruz. Önümüzde, ortak geleceğimizi kurgularken, karşılık bulmamız gereken sorular var: Cumhuriyeti ve demokrasiyi birlikte nasıl güçlendireceğiz? Global dönüşümlerde, ulusal stratejimizi nasıl konumlandıracağız? Çevreyi koruyan bir kalkınma nasıl olmalı? Refahı artırırken, bölüşümü daha adil nasıl yaparız?
Tüm toplumu ilgilendiren bu sorulara cevap aramak üzere, yerelde paydaşları bir ortaya getireceğimiz ve yıl boyunca sürecek bir tartışma platformu başlatıyoruz. Bu süreçte çok değerli bir bahtımız olduğunu düşünüyoruz. Karşı karşıya olduğumuz tüm problemlerin tahlili için, ne yapılması gerektiğini ortaya koyacak yetişmiş siyasi ve bürokratik takımlarımız, teknik ve akademik birikimimiz, dinamik ve tecrübeli iş dünyamız ve gelişmiş bir sivil toplumumuz var. Ve tahminen daha da değerlisi, son vakitlerde biraz kaybetmiş olsak da, toplum içinde sıkıntıları tartışma geleneğimiz var.
Bugün, ne demokratikleşmenin gerekleri, biçimleri, yolları; ne de ekonomik istikrarın nasıl ve hangi siyasetlerle sağlanacağı, hiçbirimiz için yeni bahisler değil. Bütün bu çetrefil hususların hepsinde, toplumun kılcal damarlarına uzanan bir birikim oluştu. Artık yapmamız gereken, bu birikimi açığa çıkartmak. Ulusumuzun çok bedelli gücünü, kamplaşma ve kutuplaşmanın yarattığı tansiyonlarla heba etmeyelim. Çok kültürlü, güçlü bir coğrafyanın kadim tarihine sahip bir ulus olarak, cumhuriyetimizin ikinci yüzyılı ideali çerçevesinde, bir ortaya gelelim. Hangi inançtan, hangi etnik kimlikten, hangi sınıftan, hangi cinsiyetten, hangi toplumsal kümeden olursak olalım, cumhuriyetimizin ikinci yüzyılı için Türkiye hayalimizi daima birlikte konuşmaya başlayalım.
Konuşarak, birbirimizi dinleyerek, anlayarak, her kısmın umut ve hayallerini içeren ortak bir gelecek noktasında birleşelim. Bu ortak gelecek için şimdiden daima birlikte çalışmaya başlayalım. Biz buna hazırız. Eminiz, bütün Türkiye de hazır. Bir yüzyıl evvel, bugünkünden daha vahim olan zorlukları el birliği ile aşmışsak, bugün de aşarız. Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılında parlak bir geleceğin heyecanıyla, hepinizi hürmetle selamlıyorum.”