Erdoğan DEMİR / EDİRNE (İGFA) – TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası 6 Şubat Sarsıntılarının birinci yıl dönümü nedeniyle açıklamada bulundu.
Açıklamada şu tabirler kulanıldı:
Resmi datalara nazaran 50 binden fazla insanımızı yitirdiğimiz, yaklaşık 40 bin binanın yıkıldığı, 200 binden fazla binanın ise ağır hasar aldığı 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki 6 Şubat 2023 Sarsıntılarının üzerinden 1 yıl geçti.
Şüphesiz 6 Şubat zelzeleleri büyüklüğü, şiddeti, yıkıcılığı ve ivmeleri açısından yer bilimcilerin ve sismologların da beklentisini aşan sarsıntılardır. Hayli geniş bir coğrafyada tesirli olan, can ve mal kaybının bu kadar büyük olduğu 6 Şubat zelzelelerinin, toplumsal bir travma olarak uzun yıllar tesirini sürdüreceği de bir gerçektir.
Böylesi sarsıcı bir afetin akabinde beklenen ve de olması gereken hiç elbet, bugüne kadar alınmamış önlemlerin alınması için derhal harekete geçilmesi, inançlı ve sağlıklı yapılaşma için bilim etraflarının, meslek odalarının tekliflerinin hayata geçirilmesidir. Lakin geride kalan 1 yıla dönüp bakıldığında ne yazık ki geleceğe umutla bakmamızı sağlayacak önemli bir çalışmanın yapıldığını söylemek pek mümkün olmamaktadır.
Evet, Şubat 2023 Zelzelelerinin tarihimizin en büyük sarsıntılarından biri olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Bu kadar büyük ve yaygın sarsıntılar karşısında kayıpları sıfıra indirmek tahminen mümkün olmayabilirdi ama ortaya çıkan yıkımın ve kayıpların böylesi dehşet verici düzeylerde olmasının önüne geçmek pekâlâ mümkündü.
Dünyada her yıl ortalama olarak Richter ölçeğine nazaran 7.0 ve üzeri 19 sarsıntı olmaktadır. Fakat bunlardan yalnızca kimilerinin yıkıcı tesiri olmaktadır. Bu tesir sarsıntının niteliğinden çok gerçekleştiği bölgedeki ömür alanlarının maalesef kırılganlığından kaynaklanmaktadır.
Ülkemiz ise ömür alanlarının kırılganlığı açısından dünyada en olumsuz örneklerden birini oluşturmaktadır. Zira ülkemiz ortalama olarak her 1,5 yılda yıkıcı sonuçları olan sarsıntıları yaşamasına karşın bir türlü gerekli adımlar atılmamaktadır.
Ülkemizde milat olarak kabul edilen Marmara sarsıntılarından bu yana geçen 24 yıllık vakit diliminde atılan adımlar, yapılması gerekenlerin yanında son derece zayıf kalmıştır. Son yıllarda Elazığ ve İzmir’de meydana gelen izafi olarak sonlu zelzelelerde bile ortaya çıkan yıkımın boyutları adeta birer ikaz niteliğinde olmasına karşın zelzeleye hazırlık konusunda zafiyetler görmezden gelinmiş, sonuçta Şubat 2023 Zelzelelerinin büyüklüğü mazeret edilerek yüzbinlerce konutun yıkımı yahut ağır hasarlı hale gelmesi ilahi takdirle izah edilmiştir.
Afet sonrası arama-kurtarma, yardım ulaştırma, beslenme ve acil barınma gereksinimlerini karşılama çalışmalarında kamu gücünün sınıfta kaldığı, geçmiş sarsıntılardan ders alınmadığı tüm kamuoyunun malumudur. Yurttaşlarımızın dayanışma şuuru ve istekli çalışmalarının büyük katkısıyla sarsıntının birinci elden yaralarının sarılması konusunda eksiklikler giderilmeye çalışılmış olsa da afete müdahalenin devamındaki basamaklarında da kriz yönetilememiştir.
Geçici yerleşim alanlarının kurulması, enkaz kaldırma süreçleri, ulaşım, elektrik, su, kanalizasyon, haberleşme üzere altyapı hizmetleri, sarsıntının üzerinden aylar geçmesine karşın sağlanamamıştır. Zelzelelerin 1. yılını geride bırakırken zelzelenin en çok etkilediği Antakya başta olmak üzere sarsıntı bölgesinde barınma, beslenme, sıhhat, hijyen, içmesuyu, eğitim üzere en temel insani gereksinimlere yönelik meseleler hala devam etmektedir. Yıkılmayı bekleyen ağır hasarlı yapılar insan hayatını tehlikeye sokmaya devam ederken, denetimsiz bir formda yürütülen enkaz kaldırma süreçleri etrafa ve insan sıhhatine ziyanlar vermekte, enkaz toplama alanları ise içmesuyu kaynaklarını kirletmesi bakımından önemli riskler oluşturmaktadır.
Afet sonrasının ileriki çalışmalarının ise, şeffaflık ve katılımcılık prensipleri çerçevesinde yürütüldüğünü söylemek pek de mümkün değildir. Bir yandan kentlerin yine kurulması, yeni yerleşim alanlarının oluşturulması, konut ve işyeri muhtaçlığının karşılanması hususlarında seçim öncesi verilen taahhütlerin ötelendiği görülürken, öteki yandan yapılan çalışmaların da sağlıklı kentleşme ve inançlı yapılaşma açısından (yer seçiminden inşa kalitesine kadar) tasa verici örnekler içermektedir.
Ayrıca siyasi iktidarın sarsıntı sonrası kentlerin yine ayağa kaldırılması, hayatın olağana döndürülmesi doğrultusunda 319 binini 1 yıl içerisinde teslim etmek kaydıyla 650 bin konutun yapılacağı tarafındaki beyanlarının hayli gerisinde kaldıkları görülmektedir.,
Aşağıda Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının hasar tespit raporlarına ve TOKİ’nin resmi internet sitesinde yayınlanan bilgilere nazaran hazırlanan tablo yer almaktadır.
Bu tabloya nazaran, orta ve hafif hasarlı yapılar hariç olmak üzere, zelzele bölgesindeki 11 vilayet kapsamında yıkılan yahut yıkılacak olan (konut, işyeri vb. dahil olmak üzere) toplam 674.416 bağımsız kısım bulunmaktadır. Siyasi yetkililerin 650 bin konut yapılacağına dair tabirleri bu muhtaçlığa yöneliktir.
Son 1 yılda TOKİ tarafından ihalesi yapılmış konut ölçüsü ise toplamda 108.936 adettir. Bu ihalelerin toplam bedeli 203.973.988.559,00 Türk Lirasıdır. Bunlardan bir kısmının inşasına şimdi hiç başlanmamış olmakla birlikte, tamamlanma oranı %70’in üzerinde olan konut sayısı 25.119 adettir. Yani kısa vadede bitirilip teslim edilebilecek konut ölçüsü TOKİ bilgilerine nazaran 25 bin civarındadır. Bu durum siyasalların geçen yıl verdikleri kelamların yahut ortaya koydukları maksadın fakat %8’ine tekabül etmektedir.
Kuşkusuz ki kalıcı konutların bir an evvel yapılıp teslim edilmesi bölgede hayatın olağana dönmesi açısından çok kıymetlidir. Lakin kâfi değildir. Sorun yalnızca insanların başını sokacakları bir çatıya sahip olmaları değildir. Sağlıklı ve inançlı bir yuvaya sahip olmak planlı ve kontrollü bir yapılaşmayı gerektirir. Yer seçimi yanlışlıklarından, sıkıntılı imalatlara kadar pek çok mevzu geçtiğimiz aylarda kamuoyunun dikkatini çekmiştir. Bu durum kontrol ve planlama hizmetlerinin gereğince yapılamadığı kuşkusunu doğurmaktadır.
Bir yapının zelzele karşısında ayakta kalması gerekli kuraldır ancak kâfi koşul değildir. Bir yapı, mekanik ve elektrik tesisatlarından yalıtımlarına, kapısı-penceresinden mutfağına, etraf düzenlemesinden peyzajına kadar pek çok öge ile sağlıklı bir yapı niteliğine bürünür. Bunlar için de nitelikli materyal ve personellik gerekir. Teslim edilecek her konut eksiksiz ve nitelikli olarak bu ögeleri içermek zorundadır.
Değerli Basın mensupları,
Her büyük zelzelede olduğu üzere bu sarsıntılarda de yaşanan yıkımın teknik nedenlerini 6 ana başlıkta sıralaya biliriz. Birincisi, Zayıf Yer Şartları, ikincisi Gereç Zafiyetleri, üçüncüsü Konstrüktif Zafiyetler, dördüncüsü Yapı Düzensizliklerinin Yarattığı Hasarlar, beşincisi Sonradan Yapılan Bilinçsiz Tadilat ve Müdahaleler, altıncısı ise Yıpranmışlık ve Bakımsızlıktır. Bu sebeplerin birden fazlasının bir ortaya gelmesi hasar ve yıkım oranlarını artırmaktadır.
Ancak her sarsıntıda birebir sebeplerden ötürü can kayıpları ve yıkım ortaya çıkıyorsa ortada tüm bu teknik meselelerin üstünde Sistemsel Zafiyetler var demektir ve siyasi irade bu sorumluluğu üstlenmekten ısrarla kaçınmaktadır. Sorumluluktan kaçınmak bir yana yapılaşma sistemini ve kültürünü değiştirmek için hiçbir manalı adım atmamaktadır.
Ülkemizin 10 milyonluk yapı stokunda değerli oranda riskli yapı bulunmaktadır ve bu durum on yıllardır bilinip söylenmektedir. Ek olarak birkaç yılda bir çıkarılan imar aflarıyla riskli yapı stoku daha da şişirilmektedir. Ayrıyeten her yıl 100 bin civarında yeni yapı inşa edilmektedir. Yeni yapılan bu yapıların sağlıklı ve inançlı olduğu konusunda
hala derin kuşkular vardır. Zira ziraî alanlara ve yeri problemli bölgelere yüksek katlı ve yüksek yoğunluklu imar müsaadeleri verilmekte, emsal artışlarıyla kentler ağırlaştırılmakta, mühendislik hizmetleri kağıt üzerinde kalmakta, yapı üretimi ve kontrolü hür piyasanın kuralsız kârlılık hesaplarına teslim edilmektedir.
Kamu binalarının problemleri da birebirdir. 530 bin civarında olduğu kestirim edilen kamu binalarının envanteri çıkarılabilmiş değildir. Başta Okullar, Hastaneler, Yurtlar, Hizmet Binaları, Spor Tesisleri ve öbür tüm kamu binalarının zelzele güvenlikleri meçhuldür.
Bütün bu aksiliklerin sonucunda her sarsıntı mevcut yapı stokumuz içindeki bu riskli yapıları bulup tahrip etmektedir. Bunun insani, maddi ve çevresel kayıpları dehşetli boyutlarda olmaktadır.
Yapılması gereken mevcut yapı stokumuzdaki riskleri tespit edip yenilemek yahut güçlendirmek ve ayrıyeten yeni bir yapılaşma sistemi getirmektir.
Bir yapı, mülkiyeti ister devlette, ister gerçek bireylerde, isterse özel kuruluşlarda olsun direkt toplumun güvenliğini, tarihini, kültürünü, konforunu, iktisadını ve etrafını etkileyen/ilgilendiren bir varlıktır. Bu özelliklerinden ötürü yapılar bir kamusal varlıktır. İnşasına da, kontrolüne de bu perspektifle bakılması gerekir.
Sonuç olarak;
6 Şubat Sarsıntıları coğrafyamızın şahit olduğu birinci büyük sarsıntı olmadığı üzere son da olmayacaktır. Ne vakit nerede büyük bir sarsıntının meydana geleceği bilinmemekle birlikte felakete dönüşmesini önlemek için acilen hayata geçirilmesi gerekenler aşikardır.
Öncelikle sağlam, kararlı ve istikrarlı bir siyasi irade ile kamunun muhtaçlık ve menfaatlerini gözeten, sıkıntılara bütüncül ve bilimsel bakabilen politik bir anlayışa muhtaçlık vardır.
Afetlere hazırlık çalışmaları kaynak ve vakit gerektiren uzun soluklu çalışmalardır. Yani siyasi takımların gereksinim duyduğu ve kendi devirlerinde yapıp bitirebilecekleri gösterişli yapılar/faaliyetler olma özelliğine sahip değildir. Hasebiyle gerek merkezi, gerekse mahallî yöneticilerin esnetip gevşetemeyeceği yasal düzenlemeler yapılmalı, kaynakların hakikat ve yerinde kullanımı için tedbirler alınmalı, tersine davranışların hukuksal ve cezai yaptırımları olmalıdır.
Rant odaklı imar nizamı ile yapılaşmada kuralsızlığın ve cezasızlığın hakim olması kaçak yapılaşmanın önünü açmakta bunun sonucunda da imar afları mecburî hale gelmektedir. Unutulmamalıdır ki, yozlaşma kültürü büyükten başlayıp küçüğe hakikat yayılmaktadır. Sermaye kümelerinin, “güçlü” kesitlerin inşaatlarına göz yumup tam bilakis özel düzenlemelerle hukukileştirmeye çalışılması toplumun geneline emsal teşkil etmektedir. İmarda kural kuraldır. Merkezi ya da lokal siyasi/iktisadi aktörlerin çıkarlarına nazaran delinmemelidir.
Ülkedeki riskli yapı stoku belirlenmeli, yapı envanteri çıkarılarak muhakkak bir risk sırası ile tüm binaların zelzele güvenliğinin belirlenmesi mecburî hale getirilmelidir.
Kentsel dönüşümde kamu faydası gözetilmeli, rant odaklı kentsel dönüşüm anlayışı terk edilmelidir. Dönüşüm toplumsal, ekonomik ve mekânsal gelişmenin bir bütünü olarak ele alınmalıdır.
Yetkin mühendislik uygulaması kesinlikle hayata geçirilmelidir. İnşaat mühendisliğinin ilgi alanına giren mevzularda halkın inançlı hayat hakkının korunması ve mühendisliğin gerekliliklerinin yerine getirilmesi hedefiyle bilgili, tecrübeli ve etik kurallara bağlı mühendisler eliyle yapılabilmesi için, meslek kuruluşlarının sorumluluğunda ehil mühendislik uygulamasına geçilmelidir.
Mevcut Yapı Kontrol Yasası’nın öngördüğü, ticari yanı ağır basan yapı kontrol şirketi modeli yerine; mesleğinde ehil yapı denetçilerinin faaliyetlerine dayalı, meslek odalarının sürece faal iştirakini sağlayacak yeni bir model hayata geçirilmelidir. Proje kontrolü ve yapı kontrolü birbirinden ayrılmalı, Proje Kontrolü direkt kamu tarafında ve ehil mühendisler eliyle yapılmalı, Yapı Kontrol Kuruluşları ve Laboratuvarları direkt kamuya karşı sorumlu olmalı ve onun kontrolünde çalışmalıdır.
6 Şubat Sarsıntılarında hayatını kaybeden yurttaşımızı bir sefer daha hürmetle anıyor, birebir ihmaller nedeniyle bir daha birebir acıları yaşamamak için kaybedecek tek bir günümüzün bile olmadığını hatırlatıyoruz.